İşyerinde çalışanlarda bir topluluktur. Farklı sayıda da olsa birden çok kişinin birlikte çalıştığı işyeri bir topluluğu ifade eder. Aynı zamanda işçilerin meslek hastalıkları ve iş kazaları nedeniyle toplumda ki diğer insanlardan daha fazla hastalanma ve ölme olasılıkları vardır. İşte bu nedenlerden dolayı işçiler toplumda risk gruplarıdır. Temel Sağlık hizmetleri anlayışı risk gruplarına öncelik verilmesini istemektedir. Bu nedenlerle işyerlerinde sağlık hizmeti olması ve çalışanların sağlığının gözetim altında olması, sağlıklarının izlenmesi gereklidir. Bu çok tehlikeli işlerden, az tehlikeli işlere kadar tüm işyerleri için geçerlidir.
İşyeri sağlık birimi kurulması Temel Sağlık Hizmetleri açısından bir zorunluluktur. İşyeri sağlık biriminde çalışan hekim ve diğer sağlık personelinin en önemli görevi ise çalışanların sağlığını izlemek, böylece sağlığını korumak ve geliştirmektir.
Sanılanın aksine işyeri hekiminin öncelikli görevi işyerinde hasta olan çalışanları tedavi etmek değildir. İşyeri hekimi çalışanları sadece hastalıklarına karşı sorumlu değildir. Çalışanların sağlığından sorumludur. Topyekün sağlıktan sorumlu olmak daha geniş, daha anlamlı ve doğru bir yaklaşımdır. Bu nedenle işyeri hekiminin görevi o gün hasta olan bir kaç işçiyi tedavi etmek değildir,tüm işçilerin sağlığını korumak ve geliştirmekle görevlidir.
Bu nedenle çalışanların sağlığının hekim tarafından gözetim altında olması ve izlenmesi gerekir. İşyeri hekimi sürekli çalışanları çalıştıkları ortamda izlemeli, işyerindeki riskleri belirlemeli var olan risklere karşı alınacak önlemlerin alınmasını sağlamalıdır. İşyeri hekimi çalışanların sağlığını gözetlemesi ve izlemesi için esas görevleri olan; işe giriş muayenesi, periyodik muayene gibi görevlerini doğru ve etkin yapmalıdır.
İşyeri hekiminin görevleri ilgili yönetmelikte iş sağlığı ile ilgili yükümlülükler işverene verilmiştir. İşveren işçi sağlığı ile ilgili hizmetlerin işyerinde sunulmasından sorumludur. Bu nedenle işyeri sağlık birimi kurmak veya iş sağlığı hizmet alması gerekir. Bu kapsamda işyeri hekimi istihdam etmesi veya Kamu veya özel kuruluşlardan hizmet alarak işyerinde işyeri hekimi bulundurması gerekmektedir.
Yönetmelikte 9. madde de işyeri hekimi çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapmakla görevlidir demektedir. Bu nedenle işyeri hekimliği çok ciddi bir iştir ve esas iştir. Öylesine ikinci iş olarak yapılacak bir iş değildir.
Esas görevlerinden birisi olan işyerinin gözetimi çok önemlidir. Bunun için iş yerinde olması gerekir. O işyerinde ortam değerlendirmesi yapmalıdır. Var olan riskleri belirleyip düzeltilmesinin takipçisi olmalıdır.
9/c-1 maddesinde ise sağlık gözetimi kapsamında işe giriş ve periyodik muayeneler konusunda çalışanları bilgilendirmek işyeri hekiminin görevi olarak belirtilmiştir. İşyeri hekimi çalışanların periyodik olarak muayeneleri yapmak, gerek gördüğü sıklıkta da düzenlemek zorundadır. Bu yazıda işyerinde sağlık gözetimi açısından son derece önemli olan işe giriş muayenesi ve periyodik muayenenin önemi ve nasıl yapılması gerektiği ele alınacaktır.
1- İşe Giriş Muayenesi
Hekim ile çalışan arasında ilk temas işe giriş muayenesi ile başlar. Bu nedenle çok önemlidir. Aslında işe giriş muayenesi işle çalışanın uyumunun değerlendirilmesidir. Çalışacak kişinin işe uygun olup olmadığını değerlendirme sürecidir.
Aslında iş ilanında işin nasıl bir iş olduğu, aranan elemanın ne niteliklere sahip olması gerektiği belirtilmelidir. İnsan kaynakları birimi iş ilanında işin ve işyerinin niteliğini ve aranan elemanda istenilen özellikleri belirtmelidir. Bu yaklaşım Türkiye de pek yerleşik bir alışkanlık değildir ve işler profesyonel boyutta yürümemektedir. Öncelikle bu doğru usulün de Türkiye de yerleşmesi lazımdır. İlana çıkılır iken işyerinin özelliklerinden, işin özelliklerinden ve işçide aranan niteliklerden bahsedilmelidir. Örneğin sadece “elektrik teknisyeni alınacaktır” demek yeterli değildir. Nasıl bir işyerinde çalışacak; fabrikada mı çalışacak, yoksa dış ortamda mı çalışacak? Yüksek gerilim hattımı döşeyecek, fabrikada elektrik tesisatıyla mı ilgilenecek?Duruma göre aranan nitelik değişecektir. Yüksek gerilim hattı döşeyecek ise o zaman; seyahat edebilen, dış ortamda çalışabilecek genç ve dinamik bir kişiye ihtiyaç duyulabilir. İşte bunların belirtilmesi gerekir.
İşe giriş muayenesi yapacak hekiminde hangi iş için nasıl bir eleman istendiğini bilmesi gerekir. Hekim iş ortamını, işi bilmesi gerekir. Bunun için en uygunu işe giriş muayenesini o işyerinin hekimi yapması gerekir. O işyerinin hekimi işyeri ortamını bildiği için işçinin ortama uygun olup olmadığına en doğru karar verecek kişidir. Başka bir hekimin işe giriş muayenesi yapması doğru değildir. Bu nedenle Türkiye de herhangi bir hekimin işe giriş muayenesini kabul eden yanlış uygulamaya da son verilmelidir. Hekimlerde bu yanlışa sebep olmamalıdır. Aile hekiminin veya başka bir hekimin “Sağlam veya Sağlıklıdır” gibi raporları eksiktir. Neye göre kişi sağlam, sağlıklı veya uygundur. Bu tür raporlar hekimi de sıkıntıya sokar, işvereni de işçiyi de sıkıntıya sokabilir.
İşe giriş muayenesi ciddi bir iştir. Aynı zamanda bir hukuki belgedir. Bu nedenle o işyerinin hekimi tarafından istenilen işi ve nitelikleri bilerek yapılan muayene sonucu verilmelidir. Elbette işe giriş muayenesi ve bu sırada istenilecek tetkikler çok farklı seyredebilir. Özellikle işin riskine göre adayın gereken muayenesi yapılmalıdır. Örneğin tozlu bir işi için kişinin akciğer muayenesi ve solunum fonksiyon testleri mutlaka yapılmalıdır. Tam muayene ve analizlerden sonra uygun ise” işe uygun” olduğunu belirten bir rapor verilmeli, muayene ve tetkiklerin sonuçları dosyasına işlenmeli ve saklanmalıdır. İşyeri hekimi bunları gerektiğinde başvurulacağını bilinerek ve işçinin sağlığını izlemek için özenle saklanmalıdır.
2- Periyodik Muayene
İşyeri hekiminin çalışanın sağlığını izlemesinin yolu periyodik muayenedir. Doğru bir seçimle işe başlayan bir çalışan çalışma hayatı boyunca herhangi bir şikayetiolmasa da düzenli olarak sağlığı izlenmelidir. Kendisi gelmese de gerekirse davet edilerek kontrol edilmelidir. Periyodik muayene yapılan işe göre düzenlenmelidir. Ne sıklıkta olacağı yapılan işin tehlikesine göre ayarlanmalıdır. Bu konuda işyeri hekimi yetkilidir. Çok tehlikeli işlerde çalışanın sağlığı daha erken ve ağır etkileneceği düşünülerek en az yılda bir veya daha sık muayene edilmelidir.
Periyodik muayenenin esas amacı sağlam ve sağlıklı olarak işe alınan çalışanın işyerinin olumsuz etkilerinden dolayı sağlığının olumsuz etkilenip etkilenmediğini saptamaktır. Etkilenmiş ise erken tanısı ve erken tedavisi için bir fırsata dönüştürme girişimidir. Bilindiği gibi bir hastalığın ne kadar erken tanısı konar ise o kadar az zarar vermesine izin verilmiş olur ve erken, etkin ve ucuz tedavisi de sağlanmış olur.
Periyodik muayenede içeriği iş koluna ve iş kolundaki risklere göre yapılmalıdır. Bu nedenle işyeri ve işyerindeki riskleri iyi bilmek gerekir. İşyeri hekimi yapılan işi ve işyerini iyi bilmelidir. İşyerindeki ortam ölçümlerini izlemeli kullanılan kimyasalları bilmelidir. Yani işyerinin içine girmelidir. Sadece odasında oturarak gelen hasta işçileri muayene ederek işyeri hekimi olunmaz. Kendisine periyodik muayene protokolü oluşturmalı, işçilerde hangi muayene ve tahlilleri yapacağını belirlemeli, düzenli olarak muayene ve tahlilleri yaparak işçinin kişisel dosyasına işlemeli ve daha önceki durumuyla karşılaştırmalıdır. Gereken işçileri için takip sıklığında değişiklik yapmalıdır. Riskli işçileri veya şüphelendiği işçileri daha sık izlemelidir. Şüphelendiği kişileri ileri tetkik gerekiyorsa ilgili merkeze göndermelidir.
Periyodik muayene herkes için her çalışan için bir haktır. Bu nedenle çalışanların sağlık kontrolünden geçmeyi isteme hakkı vardır. Bu hakkı sağlamak işverenin sorumluluğundadır. İşyeri hekimi bunu yapmak, kaydetmek ve değerlendirmek zorundadır.
Periyodik muayene sadece işyerindeki risklere göre değil ayrıca işyerindeki risk gruplarına ve kişilerin özel risklere göre de yapılmalıdır. İşyeri hekimleriyaşlı işçileri, gebe işçileri veya çalışanların meslek hastalığı dışında işle ilgili hastalıklarını hatta işle ilgisi olmayan hastalıklarını da izlemelidir. Tüm yaklaşımlar işçinin sağlık gözetim hakkının bir bileşenidir ve gerçektende özenle yerine getirilmesi gereken muayenelerdir ve işyeri hekiminin görevidir.
Esas amaç çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek olduğuna göre işe giriş muayenesi ve periyodik muayene en etkili araçtır.
